Waarom is de schuldvraag toch zo belangrijk voor ons?

Afgelopen week had ik een ontzettend fijn en inspirerend gesprek met een geweldig leuke jonge vrouw. Ze vroeg me: “Annemarie, hoe komt dat nou dat mensen zo graag iemand de schuld van iets willen geven?”. Deze vraag kwam naar aanleiding van een vreselijk ongeluk nog niet zo lang geleden in de omgeving waar wij beiden wonen. Nu bleek dat in dit geval de schuld lag bij een machine. Maar het was een groot onderwerp van gesprek geweest in onze omgeving.

De politie was expres zo snel mogelijk naar buiten gekomen met het feit dat dit vreselijke ongeval toch echt door de machine en niet door een persoon kwam. Het leek wel of iedereen het nog belangrijker vond te benadrukken dat het niet de schuld was van een persoon verwikkeld in het ongeluk, dan hoe verdrietig de hele situatie was voor alle betrokkenen.

“Want we maken toch allemaal fouten?” vroeg ze verder. Ik vertelde haar dat dit inderdaad het geval is. Op dagelijkse basis maken we allemaal “fouten”, zijn we verminderd alert, doen we iets wat eigenlijk niet mag of trappen we in paniek op het gaspedaal in plaats van op de rem. Dat doen we allemaal, dat maakt ons mens. Het is ook over het algemeen geen probleem. Totdat onze verminderde alertheid, fout, paniek of iets wat niet mag desastreuze gevolgen heeft. Als iemand of meerdere personen het leven er door verliest, de fysieke of geestelijke gezondheid van een ander er onder lijdt, de ander of jijzelf op wat voor manier ook grote schade lijdt dan komt er ineens een grote “zoek de boef” hetze op gang.

We lijken dan massaal vergeten te zijn dat we allemaal wel eens een auto in het verkeer niet zien, ons rot schrikken omdat er ineens een kind de weg op komt rennen, dat we even afgeleid zijn, de verkeerde knop indrukken of per ongeluk iets doen of zeggen wat die ander enorm raakt. Dat wij echter op die momenten gewoon stomweg geluk hebben omdat het geen desastreuze gevolgen heeft.

Ik heb het hier niet over bewust onverantwoord gedrag. Maar over die “oeps momenten”. De gevolgen kunnen groot zijn en je moet er de rest van je leven mee leren leven. Maar het gebeurt ons allemaal. Niemand uitgezonderd. En toch, als het een ander gebeurt en het gevolg is desastreus dan voelen we ineens een enorme behoefte om met onze vinger te gaan wijzen. Het is jouw schuld. Hoe kun je nou zo dom zijn. Dat doe je toch niet. Lees alleen maar eens de afschuwelijke reacties op sommigen nieuwsberichten. Zo ben je als je even niet oplet op z’n minst een ongeschikte moeder/vader/mens en dan druk ik het nog heel subtiel uit. Internet gebruikers gebruiken vaak hele andere taal en uiten zelfs de vreselijkste verwensingen.

De reden waarom we dit doen, vertelde ik de jonge vrouw, is om weer het gevoel te krijgen dat we controle hebben over het leven. Het moeilijkste in het leven is om te accepteren dat we allen sterfelijk zijn en we absoluut geen enkele controle hebben. Iedere controle die we denken te hebben is totaal gefingeerd. Dat is moeilijk om te accepteren. Het is moeilijk om te accepteren dat diegenen die wij het meest liefhebben in dit leven ineens van ons weggerukt kunnen worden, dat we en onze geliefden ernstig ziek kunnen worden, dat we werkeloos worden of er alleen voor kunnen komen te staan. Als we werkelijk onder ogen moeten zien dat ons dat iedere dag, de gehele dag door “zo maar” iets vreselijks kan gebeuren is dat haast niet te verteren. Daarom geven we graag iemand of iets de schuld. Dan hebben we zogenaamd de controle terug, dat kan het ons niet gebeuren. Want wij maken dat soort fouten niet, toch?

Maar die overtuiging brengt ook (faal)angst met zich mee en stress en een hang naar perfectionisme. Alles goed doen want dat gaat het niet fout. Dat maakt dat we in een soort kramp kunnen leven. Het kan zelfs zo ver gaan dat het je hele leven beheerst. De angst dat je kinderen iets overkomt, je partner, jezelf of naasten. Dat maakt het leven allesbehalve leuk. Het allermoeilijkste in het leven bevrijdt ons het meest: ACCEPTATIE. Accepteren dat je feilbaar bent, kwetsbaar bent en geen enkele controle hebt anders dan hoe je op situaties reageert. En zelfs dat is lastig als je intens veel pijn hebt, in paniek bent of gewoon moe. Wellicht nog lastiger is het om te accepteren dat anderen net zo feilbaar zijn als jijzelf. Dat de één niet minder fouten maakt dan de ander. Maar dat sommigen van ons de ongelooflijke dikke pech hebben dat het desastreus afloopt.

Hoe mooi zou het zijn als we ook compassie konden voelen voor hen die net als wij dagelijks even niet alert zijn, in paniek raken, afgeleid zijn en daar een ongelooflijk afschuwelijke prijs voor moeten betalen? Een die ze de rest van hun leven bij zich dragen. Als we daar compassie voor kunnen voelen, kunnen we dat ook naar onszelf. Volgens mij is er geen groter geschenk dan dat.

 

Veel liefs, Annemarie

Annemarie Braun is psychodynamisch therapeut, coach en yogadocent. Meer over Annemarie? Klik hier