Mensen die lijden aan een narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPS) maken gebruik van een vorm van manipulatie die gaslighting wordt genoemd. Gaslighting is een vorm van emotionele mishandeling gehanteerd door deze mensen: narcisten. Iemand die aan het gaslighten is, zal proberen je te laten twijfelen aan jouw perceptie van de werkelijkheid. De narcist kan je op deze manier overtuigen dat jouw herinneringen verkeerd zijn of dat je overdreven reageert op een gebeurtenis. De narcist kan dan zijn eigen gedachten en gevoelens presenteren als “de echte waarheid”. De term vindt zijn oorsprong in een toneelstuk uit 1938 genaamd Gas Light. In het stuk probeert de man van een vrouw haar ervan te overtuigen dat ze mentaal onstabiel is. Hij brengt kleine veranderingen aan in haar omgeving, zoals het dimmen van de (gas)lampen in hun huis en overtuigt haar dat ze zich deze veranderingen inbeeldt.

Gaslighting is dus een tactiek bedoeld om je aan je eigen gedachten en gevoelens te laten twijfelen. In het begin is dit subtiel. Als je bijvoorbeeld een verhaal vertelt, kan de narcist een klein detail tegenspreken. Wanneer je dan toegeeft dat je het bij dit detail bij het verkeerde eind had, zal de narcist dit een volgende keer gebruiken om je geheugen in twijfel te trekken. In eerste instantie zal je dan wat de narcist zegt betwijfelen en misschien het gevoel hebben dat er iets mis is in de relatie. Maar omdat elk gaslighting incident zo klein is, is het moeilijk om er precies de vinger op te leggen. Na verloop van tijd ga je hierdoor twijfelen aan je eigen emoties en herinneringen. De narcist blijft je met regelmaat vertellen dat je geheugen niet optimaal is of dat je emoties “onredelijk” zijn. De narcist gebruikt dit om controle over je te krijgen. Gaslighting komt voor binnen een relatie maar ook in platonische contexten als een ouder-kind relatie, vriendschap of op de werkplek.

Voorbeelden van gaslighting zijn:

• Achterhouden: weigeren te luisteren of doen alsof ze het niet begrijpen. Voorbeeld: ‘Ik heb geen tijd om naar deze onzin te luisteren.’
• Weerleggen: je geheugen in twijfel trekken. Een narcist kan ontkennen dat gebeurtenissen hebben plaatsgevonden. Ze kunnen ook details verzinnen van een gebeurtenis die niet heeft plaatsgevonden. Voorbeeld: ‘Ik hoor het je zeggen! Je herinnert je onze gesprekken nooit goed.’
• Vergeten/ontkennen: de narcist doet alsof hij/zij gebeurtenissen vergeten is die zijn gebeurd om zo jouw herinnering verder in twijfel te brengen. Voorbeeld: ‘Waar heb je het over? Dat heb ik je nooit beloofd.’
• Blokkeren/afleiden: het onderwerp wijzigen om de aandacht af te leiden van een onderwerp. Een narcist kan een gesprek verdraaien in een argument over jouw geloofwaardigheid. Voorbeeld: ‘Heb je weer met je moeder gesproken? Zij brengt je altijd op domme ideeën.’
• Trivialiseren: beweren dat een persoon overdreven reageert op kwetsend gedrag. Deze techniek laat je geloven dat je emoties ongeldig of overdreven zijn. Voorbeeld: “Je bent zo gevoelig! Alle anderen vonden mijn grap grappig.”

Een narcist gebruikt dan jouw “fouten” en “overreacties” om zichzelf als slachtoffer te presenteren. Een narcist kan bijvoorbeeld net zo lang beschuldigingen naar je schreeuwen totdat je je stem verheft om gehoord te worden. De narcist breekt dan het gesprek af en beweert dat je “onbeheerst” en “te agressief” bent.

De eerste stap om jezelf te beschermen tegen gaslighting is het herkennen van de aanwezigheid ervan. Als je eenmaal weet dat je gemanipuleerd wordt kun je makkelijker je eigen werkelijkheid bepalen. Neem geen verantwoordelijkheid voor de acties van de narcist als deze beweert dat jij de mishandeling hebt uitgelokt. Offer jezelf niet op om hun gevoelens te sparen. Zelfs als je je hele leven wijdt aan het gelukkig maken van een narcist zal deze nooit met gaslighting stoppen omdat de narcist dit nodig heeft om een leegte in zichzelf te vullen.  Zorg dat je jouw waarheid onthoudt. Dat de narcist zeker van zichzelf lijkt wil nog niet zeggen dat hij/zij gelijk heeft. Maak geen ruzie op de voorwaarden van een narcist. Als de narcist feiten verzint kan er nooit sprake zijn van een constructief gesprek. Onthoud dat je niet alleen bent. Vrienden en familie kunnen emotionele steun en bevestiging bieden. Als je je sociale kring (opnieuw) opbouwt, kunnen deze je opnieuw leren hoe je anderen en jezelf kunt vertrouwen. Vaak is therapie nodig. Een therapeut is een neutrale partij die jouw realiteitszin kan helpen versterken en je kan helpen ongezond gedrag te herkennen. Ook kun je leren hoe je psychologische manipulatie kunt weerstaan.

Ik heb er recentelijk een boek: ‘Monddood- aan een narcist ontsnapt’, over geschreven. Naast mijn autobiografische verhaal  is in mijn boek een katern opgenomen met de feiten achter het verhaal, een onderzoek bij andere slachtoffers en een checklist: is mijn partner een narcist? Uiteraard is dit fijn voor slachtoffers en hun omgeving om te lezen en zo meer inzicht te krijgen. Maar ik richt me ook tot de (jeugd) hulpverlening en politie. Klik hier voor meer informatie.

Liefs, Annemarie